محدودیت حرکتی زانو یکی از عوارض شایع شکستگی های ران است. این محدودیت حرکتی میتواند بصورت ناتوانی بیمار در خم کردن زانو باشد و یا ممکن است بیمار توانایی صاف کردن کامل زانو را از دست بدهد. البته مشکل خم نشدن زانو بیشتر دیده میشود. محدودیت حرکتی مفصل زانو بعد از شکستگی ران بندرت در بچه ها دیده میشود و بیشتر در بزرکسالان است. درمان شکستگی تنه ران در بزرگسالان در اکثریت قریب به اتفاق موارد، عمل جراحی است.
برای بیحرکت کردن قطعات شکسته شده در غالب موارد از میله داخل استخوانی Intramedullary nail استفاده میشود. البته استفاده از پلاک و یا ندرتا اکسترنال فیکساتور هم معمول است.
جلوگیری از خشکی زانو
مهمترین و موثرترین راه برای ممانعت از خشکی زانو و ایجاد محدودیت حرکتی زانو بعد از شکستگی استخوان ران، شروع خم و راست کردن زانو بلافاصله بعد از جراحی است. مهمترین عاملی که مانع خم و راست کردن زانو توسط بیمار و بعد از جراحی میشود درد محل شکستگی است که با حرکت زانو بیشتر میشود. متاسفانه بسیاری از بیماران به علت عدم آگاهی از لزوم انجام نرمش و حرکات زانو و یا به علت ترس از درد این حرکات را انجام نمیدهند و نتیجه آن چیزی جز خشکی و محدودیت حرکت زانو نیست.
در یک هفته اول بعد از جراحی بیمار میتواند به راحتی نرمش ها را تحمل کرده و زانو را خم کند ولی با گذشت یک هفته از عمل جراحی انجام این حرکات مشکل تر میشود. هم اینکه زانو خشک تر میشود و هم درد بیمار در حین انجام حرکات بیشتر میشود. هر چه بیمار بیشتر در انجام حرکات تعلل کند کار وی مشکل تر میشود.
حال اگر از جراحی شکستگی استخوان ران بیمار چند هفته گذشته و بیمار نرمش هار انجام نداده باشد و زانو دچار خشکی شده باشد باید چکار کرد.اولین قدم در درمان این بیماران شروع هرچه سریعتر نرمش های یاد شده است. گرچه انجام آنها مشکل تر شده است ولی ممکن است هنوز بتوانند تا حد زیادی به بیمار کمک کنند.اگر بعد از چند ماه تمرین مداوم و مکرر و انجام نرمش ها زانو تا حداقل 90 درجه خم نشد قدم بعدی درمان خم کردن زانو توسط متخصص ارتوپدی زیر بیهوشی عمومی است. معمولا بعد از گذشت 6-3 ماه از عمل جراحی شکستگی استخوان ران انجام نرمش ها دیگر کمک زیادی به بیمار نمیکنند.
خم کردن زانو به توسط متخصص ارتوپدی با فشار زیادی انجام میشود و بسیار دردناک است و به همین خاطر با بیهوشی عمومی انجام میشود. البته این کار ممکن است با عوارضی همراه باشد. احتمال شکستگی مجدد استخوان در محل اولیه یا در مکان های دیگر وجود دارد. شل شدن ایمپلنت های بکار رفته ( مانند پلاک یا نیل) از عوارض دیگر این اقدام است. احتمال موفقیت این روش زیاد نیست بخصوص اگر بیش از شش ماه از جراحی بیمار گذشته باشد.
آخرین قدم در درمان این بیماران عمل جراحی است. در این روش، پزشک جراح ارتوپد مفصل زانو را باز کرده و بافت اسکار و چسبندگی های آن را آزاد میکند. ممکن است نیاز باشد چسبندگی عضلات ران هم آزاد شود. نکته مهم اینست که بعداز این عمل جراحی بیمار باید همان نرمش هایی را که در جراحی اول نکرده بود انجام دهد. اگر بیمار این بار هم نرمش ها را به درستی انجام ندهد خشکی دوباره ایجاد میشود و این بار ممکن است حتی مشکلات بیمار بیشتر شود.
با انجام نرمش های ساده بلافاصله بعد از عمل اول هیچگاه خشکی زانو ایجاد نمیشود. پیشگیری از خشکی مفصلی بسیار راحت تر از درمان آن است.
علت محدودیت حرکتی و خشکی مفصل
1چسبندگی عضلات اطراف شکستگی
در هنگام شکسته شدن استخوان، عضلات اطراف آن هم صدمه میبینند. این صدمه ممکن است بصورت کوبیدگی و یا خونریزی درون بافت استخوان باشد و یا حتی ممکن است به علت آسیب لبه تیز استخوان شکسته شده، عضله مجاور آن پاره شود. بهبودی این عضله آسیب دیده معمولا همراه با تشکیل شدن بافت ویژه ای در محل پارگی است که به آن بافت اسکار Scar tissue میگویند.
از خصوصیات این بافت آن است که به استخوان مجاورش میچسبد. نتیجه آنست که عضلات اندام هم به استخوان زیرین بخصوص در محل شکستگی میچسبد. این چسبندگی، مانع حرکت آزادانه عضله بر روی استخوان میشود. با حرکت نکردن عضله، مفصل هم نمیتواند به راحتی حرکت کند.
2ایجاد بافت اسکار در عضلات اطراف استخوان
همانطور که گفتیم بدنبال شکسته شدن استخوان و صدمه عضلات اطراف آن، بافت اسکار در درون توده عضلانی ایجاد میشود. این بافت خاصیت انعطاف پذیری و کش آمدن عضله را ندارد. برای خم شدن مفصل، عضلات اندام باید کش بیایند و کش نیامدن آنها موجب میشود مفصل نتواند به درستی خم شود.
3تنبلی و خشکی عضله
با هر بار خم شدن مفصل، عضلات اطراف استخوان کش میایند و در طول روز با خم و راست شدن مفصل، طول این عضلات هم مرتبا کم و زیاد میشود. وقتی بیمار بعد از شکستگی، به علت درد مدتی مفصل خود را خم و راست نمیکند، برای مدتی طول عضله ثابت مانده و کش نمیاید. نتیجه اینست که بعد از چند روز عضله سفت و خشک شده و توانایی کش آمدن خود را تا حد زیادی از دست میدهد و همین عامل موجب محدودیت در خم شدن مفصل میشود.
4خشکی تاندون ها و رباط های اطراف مفصل
با هر بار خم و راست شدن مفصل، بافت های نرم آن مثل کپسول مفصلی و لیگامان ها و تاندون های آن کش میایند و این کار بطور مکرر در طول روز اتفاق میفتد. وقتی بیمار بعد از شکستگی به علت درد، مدتی مفصل خود را خم و راست نمیکند، برای مدتی طول این بافت ها ثابت مانده و کش نمیایند. نتیجه اینست که بعد از چند روز توانایی کش آمدن خود را تا حد زیادی از دست داده و همین امر موجب محدود شدن حرکات مفصل میشود.
منبع:ایران ارتوپد,دکتر پیریایی
