درمان ریشه دندان

معالجه ریشه دندان یا روت کانال تراپی (Root canal Therapy)

این عنوان از سه کلمه Root به معنای ریشه، و Canal به معنای مجرا و Therapy به معنی معالجه تشکیل شده که مفهوم کلی آن معالجه مجرای ریشه دندان می‌باشد و شاخه‌ای از دندانپزشکی به نام اندو یا اندودونتیکس است که شامل دانش و اعمالی است که به معالجه و حفظ ریشه دندان می‌پردازد و وظیفه تشخیص و درمان پالپهای آماسی و بیمار شده را به عهده دارد. بنابراین درمان ریشه یا روت کانال تراپی عبارت است از نجات یا درمان دندانی که به علت پوسیدگی وسیع مجاور اطاق عصب در معرض از دست رفتن می‌باشد.

پالپ یا عصب چیست؟

قسمت اعظم ساختمان دندان را عاج تشکیل می‌دهد، درون عاج فضایی وجود دارد که شامل عصب و شبکه مویرگی است که اصطلاحاً به آن پالپ گفته می‌شود. پالپ از شاخه‌های اصلی اعصاب و عروق در انتهای ریشه منشعب می‌شود و از درون کانالهایی که در ریشه وجود دارد به این فضا می‌رسد. حس، تغذیه، عاج سازی و دفاع میکروبی از اعمال پالپ بشمار می‌آیند. این بافت نرم ممکن است تحت تأثیر میکربها عفونی شده و عفونت را در مسیر ذکر شده به استخوان اطراف ریشه منتقل کند، در چنین مواردی تمام این بافت توسط دندانپزشک برداشته شده، محفظه پالپ و کانالها تمیز و به نحو مطلوبی پر می‌شود.

تعداد ریشه دندانها بطور معمول و طبیعی بین یک تا سه عدد می‌باشد ولی دندانهایی نیز وجود دارند که دارای یک یا چند ریشه اضافی هستند و در حین کار و با گرفتن رادیوگرافی کشف می‌گردند. بطور طبیعی دندانهای قدامی دارای یک ریشه، دندانهای آسیای کوچک دارای یک یا دو ریشه و دندانهای آسیای بزرگ سه و چهار ریشه‌ای هستند. مراقبتها، مراجعه و معاینات منظم دندانپزشکی و رعایت اصول بهداشت دهان و دندان و ترمیم پوسیدگیها در مراحل اولیه لازم است تا دندان نیاز به معالجه عصب نداشته باشد.

عوامل موثر در آسیب و صدمه به پالپ دندان

عوامل متعددی سبب آسیب به پالپ می‌گردند که عمده‌ترین آن تأخیر در ترمیم پوسیدگیها و نتیجتاً گسترش آنها به پالپ دندان است که سبب نفود میکروبها به پالپ می‌شود. پوسیدگیهای دندانی اگر درمان نشوند، بعد از تخریب مینا و عاج به پالپ رسیده و باعث التهاب، آماس و بیماری پالپ آن می‌گردند. علاوه بر پوسیدگی، عوامل دیگری چون سابقه ضربه ناگهانی به دندان حتی در مواردی چون ضربه قاشق و یا شکستن تخمه، پسته و بادام، پرکردگی‌های وسیع، شکستگی و ترک دندان، تحلیل و سایش شدید دندانها و بیماریهای پیشرفته لثه در ایجاد آماس و بیماری پالپ نقش دارند. بعضی از مواد ترمیمی نیز سبب ساز هستند. همچنین بیماریهای شدید لثه می‌توانند باعث صدمه به پالپ شوند که در چنین مواردی درمان ریشه همراه درمان لثه صورت می‌گیرد.

عصب کِشی یا عصب کُشی ؟!

بارها شده بیماران از ما می پرسند عصب کِشی درست است یا عصب کُشی ؟
برای جواب دادن به این سوال، در ابتدا باید دید چرا یک دندان نیاز به درمان عصب کِشی یا عصب کُشی دارد.
همانطوری که میدانید دندان دارای دو قسمت تاج و ریشه می باشد. تاج دارای یک قسمت بیرونی به نام مینا و یک قسمت درونی به نام عاج می باشد، درست زیر عاج یک محفظه ای وجود دارد که اطاق پالپ نامیده می شود و در آن عصب و عروق خونی از ریشه وارد آن فضا می گردد و تغذیه قسمتهای مختلف دندان را برعهده دارد.

پس اعصاب و عروق از ریشه وارد دندان و به محفظه یا اطاق پالپ وارد می گردند، حال تا زمانی که اطاق پالپ در معرض عوامل میکروبی یا مکانیکی قرار نگیرد نیاز به درمان عصب نیست. وقتی که یک دندان در معرض عوامل میکروبی قرار می گیرد در ابتدا مینا شروع به تخریب شدن می نماید.

ولی چنانچه پوسیدگی از سد مینا رد شود و به عاج برسد با توجه به اینکه عاج عضو ضعیفی در مقابل پوسیدگی ها پیشرفت می کند، در این مواقع دندانها نسبت به آب سرد و شیرینی حساس می باشد البته باید متذکر شويم  همیشه درگیری عاج همراه با درد یا حساسیت نسبت به سرما و شیرینی نیست  و چه بسا این پوسیدگی با چشم حتی توسط دندانپزشک دیده نمی شود و نیاز به تهیه گرافی جهت تشخیص پوسیدگی ها دارد لذا امتناع بیماران از تهیه گرافی در این مرحله به ضررشان می باشد و با توجه به بدون علامت بودن پوسیدگی ها، پوسیدگی پیشرفت کرده، باعث می گردد تا پوسیدگی وارد اطاق پالپ شده، اعصاب و عروق را درگیر نماید.

تا وقتی که پوسیدگی وارد اتاق پالپ نشده نیاز به درمان عصب وجود ندارد كه اين را دندانپزشك با كمك راديوگرافي و يا حين تراش و برداشتن پوسيدگي، تشخيص ميدهد.

در اثر ارتباطی که بین اطاق پالپ از طریق ریشه به فضای اطراف ریشه دندان ( استخوان و لثه ) وجود دارد آلودگی از انتهای ریشه وارد فضای اطراف دندان شده، از اینجا به بعد انتهای ریشه دچار التهاب می شود و سلولهای التهابی از طریق عروق وارد اطاق پالپ می شود و در اثر دفاع بدن در مقابل پوسیدگی در اطاق پالپ افزایش حجم خون را به خاطر دفاع بدن داریم و این افزایش حجم باعث فشار به عصب دندان شده، درد بسیار شدیدی عارض می گردد.

و چنانچه درمان صورت نپذیرد باعث از بین رفتن عصب شده، اصطلاحاً دندان نکروز می گردد یا بطور عامیانه می میرد. وقتی که دندان به اصطلاح مرد و اگر درمان نشود انتهای ریشه شروع به عفونت می نماید که همراه با آبسه می باشد، لازم به ذکر است در ابتدای درگیری عصب و وقتی که هنوز دندان زنده است با درد بسیار شدیدی همراه است و اغلب بیماران با ایجاد یک درد شدید در این مرحله به گمان وجود عفونت مبادرت به خوردن آنتی بیوتیک می نمایند در صورتیکه همانطوری که عرض شد در این مرحله هنوز عفونتی ایجاد نشده پس نیاز به آنتی بیوتیک نیست و برای مقابله با درد فقط مسکن کفایت می کند ولی چنانچه عفونت به انتهای ریشه رسیده باشد  باعث نکروز شدن ( مرده شدن ) دندان مي شود.

تا زمانیکه عفونت فعال نشود و آبسه ایجاد نگردد ممکن است علیرغم آلودگی دردی وجود نداشته باشد.
پس در واقع دندانی که نیاز به عصب کِشی یا عصب کُشی دارد همواره با درد همراه نیست و چون همیشه همراه با درد نیست قصد ما هم در واقع کشتن عصب یا کشیدن عصب نیست، بلکه تمیز کردن ریشه از آلودگی و بستن مسیر انتهای ریشه جهت جلوگیری از دسترسی آلودگی به انتهای ریشه است که خطر انتشار عفونت از آنجا زیاد است.

←  بنابراین ما در اصل ریشه را درمان می کنیم تا آن را از آلودگی باز داریم و در حقیقت:

عصب کِشی یا عصب کُشی هر دو اشتباه می باشد

و درمان ریشه یا روت کانال تراپی نام صحيح اين درمان است.

البته در اصطلاح عاميانه بازهم،  عصب كِشي نام صحيح تري مي تواند باشد.

پس بهتر است دندانها در همان ابتدای پوسیدگی درمان شوند و  منتظر درد نباشیم  زیرا آلودگی عصب مشکلات زیادی را به همراه دارد و علاوه بر تخریب بیشتر دندان، درمانهای پیشرفته تر، گرفتن وقت زیاد، هزینه  بیشتری را هم به بیماران تحمیل می کند.

درمان ریشه مجدد

گاهی مواقع درمان ریشه ای که نادرست انجام شده

  تخلیه نا قص کانال دندان

خارج شدن مواد پر کردگی از انتهای کانا ل دندان

وجود کانال اضافی که درمان نشده

و یا درمان ریشه ای که به خوبی انجام شده ولی پر کردگی مناسب روی آن صورت نگرفته

ویا عدم ترمیم (پر کردن) دندان پس از عصب کشی بیش از یک ماه

عدم قرار دادن روکش دندان

موجب می شود تا فرد احساس ناراحتی داشته باشد که این ناراحتی به صورت درد معمولا هنگام جویدن و یا درد گنگ و خود به خود در نواحی لثه اطراف دندان است.
ممکن است حتی فرد درد نداشته باشد ولی علایم دیگری مثل وجود یک جوش در لثه و یا تورم بالای دندان داشته باشد.
گاهی مواقع هم فرد هیچ گونه نشانه ای دال بر ناراحتی ندارن ولی دندانپزشک با دیدن عکس رادیوگرافی دندان و وجود ضایعه اطراف ریشه پی به این می برد که دندان نیاز به درمان ریشه مجدد دارد.

از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات  عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت  و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)